دکتر آتنا رفیعی‌پور، عضو هیئت علمی گروه بهداشت حرفه‌ای دانشگاه علوم پزشکی ایران، در گفت‌وگو با خبرنگار روابط عمومی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران به معرفی پژوهشی پرداخت که برای نخستین‌بار به بررسی وضعیت سلامت چشمی فعالان حوزه تجارت الکترونیک می‌پردازد.

 

 این مطالعه با تمرکز بر دو اختلال شایع «خشکی چشم» و «نارسایی تقارب» در میان ادمین‌ها و صاحبان کسب‌وکارهای مجازی، هشدار می‌دهد که استفاده‌ی طولانی‌مدت از صفحات دیجیتال می‌تواند سلامت چشمان این قشر را در معرض تهدید قرار دهد.

 

 با تشکر از حضور در این مصاحبه، لطفا خودتان را معرفی کرده و سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی خود و فعالیت‌های مرتبط با این پژوهش را بیان کنید:

این‌جانب آتنا رفیعی‌ پور، دارای دکترای تخصصی در رشته‌ی بهداشت حرفه‌ای و عضو هیئت علمی گروه بهداشت حرفه‌ای در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران هستم. از دوران تحصیلات تکمیلی، همواره دغدغه‌ی ارتقای سلامت شاغلان را داشته‌ام و تمرکز عمده پژوهش‌هایم بر بررسی عوامل مؤثر بر سلامت در محیط‌های کاری بوده است. به باور من، حفظ و ارتقای سلامت کارکنان به‌طور مستقیم با ارتقای سلامت جامعه در ارتباط است، چرا که بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از۸۰درصد جمعیت جهان بخش عمده‌ای از ساعات روز خود را در محیط‌های کاری می‌گذرانند. در همین راستا، فعالیت‌های تحقیقاتی‌ام را با رویکردی مسئله‌محور و مبتنی بر نیازهای نوپدید در محیط‌های کاری، به‌ویژه در مشاغل دیجیتال، دنبال کرده‌ام.

 

 دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود و چه کسانی در این پژوهش یاری دهنده شما بودند؟

با توجّه به گسترش روزافزون مشاغل دیجیتال و ظهور مشاغل برخط، به‌ویژه پس از پاندمی کووید-۱۹، شاهد تحول چشم‌گیری در الگوهای شغلی هستیم. افزایش سطح دسترسی به گوشی های همراه هوشمند، اینترنت و نیز گسترش صفحات مجازی از جمله عواملی هستند که منجر به شکل گیری این گونه‌ی جدید از مشاغل شده‌اند. شکل‌گیری این مشاغل جدید، به‌ویژه تجارت ‌های الکترونیک، با مزایایی نظیر سهولت دسترسی، حذف محدودیت مکانی و صرفه‌جویی در زمان همراه بوده، امّا در عین حال سلامت شغلی این گروه از شاغلان کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. اغلب این افراد به صورت خویش‌فرما فعالیت می ‌کنند و از آموزش‌ها و پایش‌های سلامت‌ محور رسمی بی‌بهره‌اند. همین خلأ موجب شد تا ما به بررسی وضعیت سلامت چشمی این قشر بپردازیم؛ چرا که استفاده‌ی مستمر از صفحات دیجیتال می‌تواند آنها را در معرض خطرات خاصی همچون خشکی چشم و ضعف تقارب قرار دهد.در این مسیر، از همراهی و همکاری ارزشمند جناب آقای حامد سلطان‌دهقان (متخصص بینایی‌سنجی) و سرکار خانم دکتر سمانه حسین‌زاده (عضو هیئت علمی گروه آمار) بهره‌مند شدم. بی‌تردید، انجام این پژوهش بدون همراهی ایشان ممکن نبود. به‌ویژه نقش برجسته‌ی جناب آقای سلطان‌دهقان، دانش آموخته جوان رشته بینایی سنجی، که با دقّت علمی و روحیه‌ی پژوهشی مثال‌زدنی، سهم چشمگیری در شکل‌گیری و پیشبرد این مطالعه داشتند 

 

پژوهش تان را معرفی کرده و با معرفی ویژگی ها و نوآوری های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید:

این پژوهش با هدف بررسی میزان شیوع دو اختلال شایع چشمی، یعنی خشکی چشم و نارسایی تقارب در میان شاغلان حوزه تجارت الکترونیک طراحی و اجرا شد. با توجّه به ویژگی ‌های خاص این گروه شغلی، از جمله وابستگی بالا به صفحات دیجیتال و نبود محدودیت‌های زمانی مشخص به دلیل ماهیت خویش‌فرمایی، احتمال بروز عوارض چشمی در آنان بالاتر است.

مطالعات قبلی نشان داده اند که زمان طولانی نگاه کردن به صفحه های نمایشگر می تواند به دلیل کاهش تعداد دفعات پلک زدن ، مواجهه با پرتوهایUV و ... منجر به خشکی چشم شود. از طرفی در برخی از مطالعات جدید نیز، یکی از دلایل ابتلا به بیماری ضعف تقارب چشم، کار با صفحات دیجیتال عنوان شده است. در همین راستا در این مطالعه، با استفاده از پرسشنامه ‌های معتبر OSDI وCISSبه بررسی علائم خشکی چشم و ضعف تقارب پرداختیم. آنچه این پژوهش را متمایز می‌ کند، تمرکز بر قشر نوظهورِ ادمین ‌های پیج‌ ها، فروشگاه‌ های اینترنتی و صاحبان کسب ‌و کارهای مجازی است.گروهی که تا کنون کمتر در مطالعات بهداشتی مورد توجّه قرار گرفته‌اند. نتایج نیز نشان داد که علی‌رغم میانگین سنی پایین شرکت‌کنندگان، شیوع این دو اختلال در آنان بالاتر از سطح گزارش ‌شده در مطالعات عمومی است. این یافته، ضرورت توجّه بیشتر به سلامت شغلی در مشاغل نوظهور دیجیتال را برجسته می ‌سازد.

 

آیا این پژوهش به مرحله اجرا و بهره برداری رسیده است؟

بله، این پژوهش با موفقیت به پایان رسیده است. نتایج آن در قالب پیام پژوهشی به واحد ترجمان دانش دانشگاه علوم پزشکی ایران ارائه شده و مقاله‌ی علمی آن نیز در مرحله چاپ قرار دارد. امیدواریم با انتشار آن، گامی در جهت ارتقای سلامت شغلی فعالان حوزه دیجیتال برداشته شود.

 

این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

از آن‌جایی که بیماری ‌های شغلی نقش قابل‌توجّهی در کاهش بهره‌وری نیروی کار و افزایش هزینه‌ های درمانی دارند، پیشگیری از آنها می‌تواند به تقویت تاب‌آوری نظام سلامت، کاهش هزینه‌های اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی شاغلان منجر شود. نتایج این تحقیق می‌ تواند موجب افزایش آگاهی متخصصان سلامت، سیاست‌گذاران و حتی خود شاغلان در فضای دیجیتال نسبت به آسیب ‌های پنهان چشمی شود و در نهایت با مداخلات ساده و قابل‌ اجرا، میزان ابتلا در سنین پایین را کاهش دهد.

 

 انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت های مشابه چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

امید ما این است که نتایج این پژوهش زمینه ‌ساز مطالعات تکمیلی بیشتری در این حوزه باشد. به‌ویژه با بهره‌گیری از ابزارهای دقیق ‌تر و روش‌ های ترکیبی (مانند تست‌های بالینی چشمی). این هدف مستلزم حمایت‌های مالی، زیرساختی و معنوی از سوی متولیان امور پژوهشی کشور است. همچنین پیشنهاد می‌شود که این نتایج از طریق مجاری رسمی به اطلاع سیاست‌گذاران حوزه سلامت شغلی برسد تا دستورالعمل‌هایی متناسب با نیازهای شاغلان نوظهور تدوین شود. تشکیل تیم ‌های تحقیقاتی بین‌ رشته‌ای و استفاده از بسترهای اطلاع‌رسانی دانشگاهی و ملی نیز می ‌تواند در این مسیر بسیار مؤثر باشد.

 

اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه های جاری، آینده و اهداف تان دارید در خاتمه این گفتگو بفرمایید: 

تیم تحقیقاتی ما در نظر دارد در گام ‌های بعدی، توسعه‌ی اپلیکیشن‌ های سلامت‌محور ویژه‌ی شاغلان دیجیتال را دنبال کند. ابزارهایی که بتوانند از طریق گوشی‌ های همراه، آموزش‌ های ساده و کاربردی در زمینه‌ی مراقبت‌ های چشمی و بهداشت بینایی ارائه دهند. همچنین طراحی بسته ‌های آموزشی و آگاه‌ سازی برای صاحبان کسب ‌و کارهای مجازی، از دیگر اهداف ما در آینده‌ی نزدیک است.